Οι νεομάρτυρες συνιστούν την πιο αντιπροσωπευτική έκφραση του ενθουσιαστικού φρονήματος της Εκκλησίας, αναβιώνοντας, εντός του ιστορικού πλαισίου της εποχής τους, το φαινόμενο των αρχαίων μαρτύρων της Εκκλησίας, με τους οποίους παρατηρούνται πολλά κοινά χαρακτηριστικά, ταυτοχρόνως δε υπήρξαν και οι κύριοι εκφραστές ενός αδούλωτου φρονήματος, γράφοντας λαμπρές σελίδες ηρωισμού της ορθόδοξης πίστης, μιας πίστης που υπερνίκησε προσωπικές αδυναμίες και πτώσεις χριστιανών, οι οποίοι είχαν φθάσει ακόμη και στο σημείο της εξωμοσίας, και με το οποίο εμπλουτίστηκε η λειτουργική μας παράδοση με νέους αγίους.… (από τον πρόλογο).
Οἱ Kολλυβάδες ἤ πατέρες τοῦ Φιλοκαλικοῦ κινήματος ἐπιτέλεσαν, μέσα στή δίνη τῶν γεγονότων τῆς ἐποχῆς τους, ἕνα ἀξιοθαύμαστο συγγραφικό καί ἐκδοτικό ἔργο, τό ὁποῖο ἄφησε ἀνεξίτηλη τή σφραγίδα του στήν πνευματική ἱστορία τοῦ νεότερου Ἑλληνισμοῦ ἀλλά καί τοῦ σλαβικοῦ κόσμου, μέ τήν ἔκδοση τῶν μεγάλων φιλοκαλικῶν συλλογῶν. Ἰδιαίτερη θέση στό πλαίσιο αὐτό κατέχουν οἱ ἐκδόσεις ἁγιολογικῶν καί ὑμνογραφικῶν κειμένων καί συλλογῶν, ἡ σπουδαιότητα καί ἀξία τῶν ὁποίων παραμένει ὥς τίς ἡμέρες μας πολύ μεγάλη, καθώς καί ἡ εὐρύτερη συμβολή τοῦ ἔργου τους στήν ἀνάδειξη τοῦ νεομαρτυρικοῦ φαινομένου, μέσα ἀπό τή σχετική νεομαρτυρική γραμματεία.
Oἱ νεομάρτυρες, κύριοι ἐκφραστές ἑνός ἀδούλωτου φρονήματος, λειτούργησαν ὡς προδρομικές μορφές καί ὑποδείγματα τῆς συλλογικῆς ἀντιστάσεως τοῦ ὑπόδουλου Ἑλληνισμοῦ. Γι᾽ αὐτό καί θά μποροῦσε νά θεωρηθεῖ ὅτι τό Nέον Mαρτυρολόγιον λειτούργησε ὡς τό «εὐαγγέλιο» τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, ἀφοῦ μετέδωσε μέ ἕναν ἀπόλυτα ρεαλιστικό τρόπο στούς ὑπόδουλους χριστιανούς τό μήνυμα τῆς ἀντίστασης στίς πιέσεις καί μεθοδεῖες τῶν κατακτητῶν νά «τουρκίσουν», ἀλλά καί τό βαθύτερο μαρτυρικό φρόνημα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Τό ἔργο αὐτό διέσωσε ἀπό τήν πνευματική λήθη τό «γένος τῶν ὀρθοδόξων» καί ἐξακολουθεῖ νά τροφοδοτεῖ τήν πνευματική συνείδηση τοῦ Γένους.
